Sonata Op.101;Impromptu;
Suite Op.102a.
Austriacki kompozytor i muzykolog Hans Gál (1890-1987) nie należy do twórców, po którego dorobek często dziś sięgają wykonawcy. Wiele jego utworów wręcz czeka na odkrycie przez melomanów. Pośród utworów jakie pozostawił po sobie spadkobierca spuścizny klasyków wiedeńskich, warto wymienić pięć oper, cztery symfonie, oraz koncerty: fortepianowy, skrzypcowy i wiolonczelowy.
Odrębną część dorobku kompozytorskiego, nawiązującego w swoim stylu do złożonej harmoniki modernizmu początku XX wieku Gála, stanowią dzieła kameralne, w tym trzy utwory na altówkę i fortepian. Są to powstałe w latach 40-tych podczas pobytu kompozytora w Anglii: Sonata Op.101, Suita Op.102a oraz miniatura Impomptu.
Te właśnie utwory wypełniają album nagrany w listopadzie 2019 roku w Auli Nova Akademii Muzycznej im.I.J.Paderewskiego w Poznaniu przez dwie znakomite polskie artystki: Magdalenę Tchórzewską (altówka) i Katarzynę Wasiak (fortepian), a wydany nakładem RecArt w lipcu 2022 roku. Obie artystki od wielu lat z sobą współpracują odkrywając i rozpowszechniając dorobek wielu niesłusznie zapomnianych kompozytorów.
Program płyty "Hans Gál - Works for Viola and Piano" otwiera 3-częściowa Sonata na altówkę i fortepian Op.101 z 1942 roku. Powstały podczas II wojny światowej utwór, był dla kompozytora sposobem ucieczki od związanych z wojną tragedii i dramatów, rozgrywających się również w gronie jego najbliższej rodziny (śmierć syna i siostry).
Drugim punktem recitalu jest Suita na altówkę i fortepian Op.102a. Jednak pomiędzy dwiema rozbudowanymi kompozycjami, umieszczona została miniatura Impromptu, którą Hans Gál skomponował w 1940 roku, dla swego piętnastoletniego wówczas syna Petera.
Magdalena Tchórzewska i Katarzyna Wasiak podeszły do zgromadzonych na płycie utworów z ogromnym uczuciem i zaangażowaniem, uwypuklając zawarty w muzyce Hansa Gála liryzm i wrażliwość. Sprawia to iż cały 41-minutowy recital emanuje wydobywanymi z muzyki pięknem i głębią.
Tym co w dużej mierze decyduje o wyjątkowej atrakcyjności tych kompozycji jest też fakt, iż w każdym z utworów Gál traktuje oba instrumenty równolegle, co niejednokrotnie prowokuje ich fascynujące dialogi.
Na szczególną uwagę zasługuje znakomita realizacja nagrań (Łukasz Kurzawski), oraz bardzo staranna edycja albumu zawierająca m.in. bardzo ciekawy wywiad Magdaleny Tchórzewskiej z córką kompozytora, Evą Fox-Gál.
Premiera 1 lipca 2022.
Robert Ratajczak
____________________________________________
Magdalena Tchórzewska - Katarzyna Wasiak
Hans Gál - Works for Viola and Piano
CD 2022, RecArt 0045
program:
Sonata for Viola and Piano Op.101:
1. I. Adagio
2. II. Quasi menuetto
3. III. Allegro risoluto e vivace
4. Impromptu for Viola and Piano
Suite for Viola and Piano Op.102a:
5. I. Cantabile
6. II. Furioso
7. III. Con grazia
8. IV. Burla
wykonawcy:
Magdalena Tchórzewska - altówka
Katarzyna Wasiak - fortepian
____________________________________________
Hans Gál - BIO
Hans Gál urodził się w Brunn am Gebirge pod Wiedniem w 1890 r. jako syn węgierskiego lekarza żydowskiego pochodzenia. Wcześnie zauważono jego talent muzyczny, pobierał lekcje gry na fortepianie u jednego z czołowych wiedeńskich pedagogów, Richarda Roberta. Obok pracy pedagogicznej w Nowym Konserwatorium studiował muzykologię u Guido Adlera na Uniwersytecie Wiedeńskim oraz kompozycję u Euzebiusza Mandyczewskiego, który należał do kręgu przyjaciół Brahmsa. Już jako młody kompozytor w 1915 r. otrzymał Austriacką Nagrodę Państwową w dziedzinie kompozycji.
Pierwsza wojna światowa, która zrujnowała Austrię politycznie i gospodarczo, była jednocześnie decydującym przełomem w jego karierze. Gál został powołany do służby wojskowej, ale nadal komponował. W tym trudnym okresie powstał I Kwartet smyczkowy i jego pierwsza opera komiczna „Der Arzt der Sobeide”. Po wojnie, w 1923 roku, premiera jego drugiej opery „Die heilige Ente”, pod batutą Georga Szella, odniosła sukces i została wystawiona w około dwudziestu teatrach operowych. Po osiągnięciu międzynarodowych sukcesów Gál został mianowany w 1929 roku dyrektorem Konserwatorium w Moguncji. Następne lata należały do najszczęśliwszych i z pewnością najbardziej aktywnych w jego życiu. Jednak okupacja hitlerowska, w marcu 1933 roku, wpłynęła na natychmiastowe zwolnienie go ze stanowiska oraz zakaz publikacji i wykonywania utworów w Niemczech. Powrócił do Wiednia, gdzie utrzymywał się z prywatnego nauczania oraz okazjonalnej pracy dyrygenckiej i edytorskiej. W marcu 1938 roku, po aneksji Austrii przez Hitlera, Gál wraz z rodziną uciekł do Anglii z zamiarem wyemigrowania do Ameryki.
Początkowo obrano za cel przeprowadzki Londyn, ale rodzina nie mogła uzyskać pozwolenia na pracę. Sir Donald Tovey, profesor muzyki na Uniwersytecie w Edynburgu, zdołał uzyskać wizę, dzięki której Gál mógł przez sześć miesięcy pracować tymczasowo przy katalogowaniu zbiorów Reid Music Library. Wkrótce po wybuchu II wojny światowej rodzina przeniosła się do Edynburga, który miał stać się stałym miejscem zamieszkania Gála. Następny rok 1940 był dla niego kolejnym wielkim punktem zwrotnym. W ramach obranego kursu władz i wystosowania środków zapobiegawczych przeciwko „wrogim cudzoziemcom”, Gál został aresztowany i internowany w kolejnych obozach: w Donaldson's Hospital w Edynburgu, w Huyton koło Liverpoolu i ostatecznie na Wyspie Man. W tym bardzo niepewnym okresie napisał pamiętnik, który został pośmiertnie opublikowany*. Wiernie ukazuje on warunki panujące w obozie internowania. W 1945 roku, po zakończeniu wojny, Gál otrzymał długo oczekiwaną posadę wykładowcy na Uniwersytecie w Edynburgu. Był jedną z kluczowych postaci, które przyczyniły się do powstania Międzynarodowego Festiwalu w Edynburgu i pozostał w tym mieście do końca życia.
Po II wojnie światowej w muzyce współczesnej nastąpiła radykalna zmiana i choć Gál napisał jeszcze kilka dużych dzieł, utworów solowych i kameralnych, już nigdy nie odzyskał swojej dawnej pozycji. Stał się bardziej rozpoznawalny nie jako kompozytor, lecz jako uczony i nauczyciel - napisał książki o Brahmsie, Schubercie, Schumannie, Wagnerze i Verdim. Pozostawił jednak po sobie spuściznę w postaci około 140 opublikowanych utworów. Choć większość z nich skomponował w Wielkiej Brytanii, jego tożsamość kulturowa pozostała w tradycji austriacko-niemieckiej. Styl kompozytora czerpie z wielu różnych nurtów tej tradycji: jasności, dowcipu i formalnego mistrzostwa XVIII-wiecznych wiedeńskich kompozytorów klasycznych. Schubertowskie umiłowanie melodii, romantyczna intensywność połączona z emocjonalną powściągliwością, polifoniczna faktura, a także harmoniczna złożoność i zaawansowana tonalność modernizmu początku XX wieku.
W ciągu swojego życia otrzymał wiele wyróżnień, m.in. doktoraty uniwersytetów w Edynburgu, Wiedniu i Moguncji, najwyższe odznaczenie państwowe z rodzinnej Austrii, a także odznaczenie Litteris et Artibus za zasługi dla sztuki oraz Order Imperium Brytyjskiego od samej królowej Elżbiety. Mimo tak znaczących nagród Gálowi nigdy nie udało się odzyskać popularności, jaką cieszył się przed 1933 rokiem. Zmarł w październiku 1987 roku, w wieku dziewięćdziesięciu siedmiu lat, a większość jego dzieł była nieznana i rzadko wykonywana. Jednak w związku z niedawnym odrodzeniem się świadomości o muzyce zakazanej przez nazistów jako entartet, w ostatnich latach pojawiły się oznaki rosnącego zainteresowania jego twórczością, co zaowocowało licznymi wykonaniami, nagraniami i publikacjami. Mimo to, duży dorobek Gála wciąż czeka na uwagę i uznanie na jakie z pewnością zasługuje.